دستگاه ساکشن جراحی، یکی از ابزارهای ضروری در اتاق عمل است که نقش مهمی در ایجاد یک محیط استریل و تسهیل انجام عمل جراحی ایفا می‌کند. این دستگاه با ایجاد فشار منفی، خون، ترشحات و سایر مایعات را از ناحیه جراحی خارج کرده و دید واضحی را برای جراح فراهم می‌آورد. در این مقاله، به بررسی انواع ساکشن جراحی، اجزای تشکیل‌دهنده آن، موارد استفاده، مزایا، عوارض جانبی، نحوه انتخاب و نگهداری از این دستگاه خواهیم پرداخت.
یکی از ضروریات اتاق عمل وجود ساکشن پزشکی در آن است؛ دلایل مختلفی برای استفاده از ساکشن‌های پزشکی وجود دارد که در خرید ساکشن پزشکی باید به آن توجه کرد. در دسته‌بندی ساکشن می‌توان به ساکشن خانگی، ساکشن آمبولانسی، ساکشن قابل حمل یا دستگاه ساکشن پرتابل، دستگاه ساکشن ایرانی، دستگاه ساکشن صاایران و غیره اشاره کرد. همراه ما باشید تا با انواع ساکشن و موارد استفاده از ساکشن های پزشکی بیشتر آشنا شوید.
دستگاه ساکشن چیست؟
در دهه‌های اخیر با ظهور و پیشرفت تکنولوژی، شاهد حضور چشم‍گیر آن در صنایع مختلف از جمله پزشکی بوده‌ایم. ورود تکنولوژی به صنعت پزشکی موجب شده تا دستگاه‌ها و تجهیزات بی‌نظیری در این صنعت مورد استفاده قرار گیرند. این تجهیزات علاوه بر دقتی که دارند روند کار را نیز سرعت می‌بخشند. یکی از این تجهیزات ساکشن (مکنده یا پمپ وکیوم) است؛ فناوری مهمی که در حوزه پزشکی استفاده می‌شود و انواع مختلفی از آن با کارکردهای متنوع در بازار موجود است. دستگاه ساکشن پزشکی در اتاق عمل، کلینیک‌های دندانپزشکی، پوست و زیبایی، اتاق بیهوشی، بخش مراقبت‌های ویژه NICU،CCU، MICU، SICU، منزل و غیره مورد استفاده قرار می‌گیرد.
خرید ساکشن پزشکی برای مراکز درمانی و یا حتی منازل نیز انجام می‌گیرد. همان‌طور که از نام این دستگاه مشخص است، از آن برای فرایند مکش استفاده می‌کنند.
در اتاق عمل و در حین جراحی با ایجاد هر برش خون فراوانی آن ناحیه را در بر می‌گیرد؛ جراح نیاز به دستگاهی دارد تا با جمع‌آوری این حجم از خون، سطح مورد نظر را برای جراحی آماده کند. دستگاه ساکشن با استفاده از پمپی که دارد حالت مکش و فشار منفی را ایجاد می‌کند که این فشار منفی ترشح‌های مایع، خون و خونابه را جمع‌آوری کرده و از طریق لوله‌ای آن را از بدن خارج می‌کند. ساکشن‌ها به کمک باتری و برق شهری کار می‌کنند و در انواع خانگی، قابل حمل و غیره در دسترس‌اند که در هنگام خرید ساکشن پزشکی باید به این نکات توجه داشت.
عملکرد دستگاه ساکشن تنها محدود به اتاق عمل نیست؛ حتما همه شما در حین انجام خدمات دندانپزشکی لوله‌ای که در دهانتان قرار می‌گیرد را دیده‌اید. این نوع ساکشن هم برای مصارف دندانپزشکی کاربرد دارد که محیط دهان را برای بیمار و دندانپزشک آماده می‌کند.
اجزای اصلی ساکشن جراحی:
یک ساکشن جراحی به طور کلی از اجزای زیر تشکیل شده است:
- پمپ مکش: قلب تپنده دستگاه است که با ایجاد فشار منفی، مایعات را به داخل دستگاه می‌کشد.
- مخزن جمع‌آوری: برای جمع‌آوری مایعاتی که از ناحیه جراحی خارج می‌شوند، استفاده می‌شود.
- لوله‌ها و اتصالات: برای اتصال دستگاه به سایر تجهیزات و انتقال مایعات به مخزن استفاده می‌شوند.
- فیلترها: برای جلوگیری از ورود ذرات آلوده به داخل دستگاه استفاده می‌شوند.
- کنترل پنل: برای تنظیم فشار مکش و سایر پارامترهای دستگاه استفاده می‌شود.
موارد استفاده از ساکشن‌های پزشکی:
پزشکان و متخصصان به‌دلایل گوناگون از ساکشن استفاده می‌کنند که در ادامه به چند مورد اشاره می‌کنیم.
- امور دندانپزشکی (جرم‌گیری و جراحی).
- در اتاق عمل برای جذب و خارج کردن خونابه و مواد اضافی از بدن و ایجاد دید مناسب برای جراح و تشخیص قسمتی که دچار خونریزی شده است.
- امور زیبایی (مانند: لیپوماتیک یا پیکرتراشی).
- در اتاق ریکاوری و مراقبت‌های پس از عمل، بزاق و ترشحات اضافی مسیر تنفسی بیمار را تمیز می‌کند و موجب بهبود فرآیند تنفس می‌گردد.
- بهداشت ریه بیمار و جلوگیری از عفونت و آسپیراسیون ریه در بیماران بستری در بخش مراقبت‌های ویژه مانند SICU، MICU، CCU و .NICU
- در آمبولانس‌ها و بخش اورژانس مراکز درمانی برای استفاده در مواقع بحرانی مانند زمانی که افراد در شرایط هیپوکسی، شوک آنافیلاکتیک (بر اثر آلرژی)، استفراغ در حالت بیهوشی و غیره قرار می‌گیرند.
- از دستگاه ساکشن خانگی جهت مراقبت در منزل برای افراد تحت کما و مبتلا به مشکلات تنفسی حاد.
- پزشکان جهت خارج کردن مایع مغزی نخاعی از بطن‌ها، برداشت توده‌های توموری نرم، انجام حجامت، کمپرس رگ‌های دارای خونریزی و همچنین تخلیه آبسه.
- تمیز کردن مسیر تنفسی نوزادان برای کمک به بهبود تنفس.
اجزای تشکیل‌دهنده دستگاه ساکشن
با توجه به اهمیت این دستگاه‌ها در مصارف پزشکی در هنگام خرید ساکشن پزشکی باید به این نکته توجه کرد که دستگاه دارای باتری و موتور قوی باشد چراکه این ویژگی بر روی عملکرد سریع و فوق‌العاده‌ای آن تأثیر دارد. اجزا تشکیل‌دهنده دستگاه عبارت‌اند از:
- پیچ: پیچ‌های تنظیم‌کننده برای تنظیم مکش و فشار تعبیه شده‌اند.
- موتور‌های الکتریکی و پمپی: این موتورها برای ایجاد فشار منفی و درست کار کردن دستگاه، طراحی شده‌اند.
- منبع تغذیه انرژی: منبع فوق به‌وسیله برق شهری یا باتری پشتیبانی می‌شود.
- فیلترها: برای جلوگیری از آلودگی و ورود ویروس‌ها این فیلترها تعبیه شده‌اند.
- مخزن‌ها: بخشی که مایعات و هر آنچه که توسط ساکشن خارج شده است در آن جمع‌آوری می‌شود.
- لوله‌های هواکش: این لوله‌ها از پمپ و موتور الکتریکی در برابر مایعات و موادی که خارج می‌شود، محافظت می‌کنند.
- مانومتر: بخشی برای تنظیم فشار است.
- نمایشگر فشار: مقدار فشار تنظیم‌شده را در این بخش مشاهده می‌کنیم.
- سر ساکشن: به ما در انجام مکش درست کمک می‌کند؛ سر ساکشن انواع مختلفی دارد و در جراحی‌های مختلف بر اساس نوع جراحی، محل جراحی و نظر جراح از آن استفاده می‌کنند.
- کاتتر یا سوند ساکشن: نوعی لوله است که پلی برای انتقال مواد اضافی به‌سمت مخزن ایجاد می‌کند.
انواع دستگاه ساکشن:
1. دسته‌بندی انواع دستگاه ساکشن به‌صورت کلی:
- ساکشن خانگی: دستگاه ساکن خانگی که در اصطلاح تخصصی به آن آسپیراتور می‌گویند، دستگاهی است که یک فشار منفی توسط پمپ خلاء ایجاد کرده و با کمک آن امکان مکش مایعات شامل آب، خون، خونابه، چربی و مایعات میان بافتی را فراهم می‌کند. در هنگام خرید ساکشن پزشکی از نوع خانگی باید توجه داشت که برای چه کاربردی استفاده می‌شود تا بر اساس آن دستگاه را تهیه کرد.
- ساکشن پرتابل (ساکشن قابل حمل): اگر در هنگام خرید ساکشن پزشکی، سبکی آن و امکان جابهجایی مدنظرتان است، ساکشن پرتابل انتخاب مناسبی برایتان خواهد بود. ساکشن پرتابل علاوه بر اینکه به آسانی حمل می‌شود، عملکرد سریعی دارد و شما به‌راحتی می‌توانید با آن کار کنید. همچنین این دستگاه را در صورت نبودن برق می‌توانید با باتری استفاده کنید.
- ساکشن ثابت: ساکن ثابت، مرکزی یا سانترال، نسبت به ساکشن پرتابل وزن بیشتری دارند و در مراکز درمانی و پزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرند. میزان استفاده و مکش این دستگاه را پزشک کنترل و مدیریت می‌کند. این نوع از ساکشن‌ها در ابعاد و حجم‌های متفاوتی ساخته می‌شوند؛ پمپ آن‌ها ثابت است و با مکش ایجاد شده از طریق لوله‌ها و سیستم بیمارستانی به مخزن‌هایی که به‌صورت ثابت به سقف یا دیوار متصل‌اند، می‌رسند. مخزن ساکشن‌های مرکزی یکبار مصرف یا چند بار مصرفاند .
- ساکشن بیمارستانی: برای خرید ساکشن پزشکی که در اتاق عمل و جراحی مورد استفاده قرار می‌گیرد، ساکشن بیمارستانی انتخاب مناسبی است. این نوع ساکشن دو مخزن دارد که علاوه بر اتاق عمل در بخش‌های دیگر بیمارستان هم مورد استفاده قرار می‌گیرند. این دستگاه در حین جراحی، خون و مواد اضافی را خارج کرده و محیط را عاری از خلط، خون و بسیاری از موارد دیگر می‌کند ؛ همچنین در بخش مراقبت‌های ویژه تنفس بیمار به کمک این دستگاه به‌خوبی تنظیم و مدیریت می‌شود.
- ساکشن آمبولانسی: ساکشن آمبولانسی یا ساکشن اورژانسی مانند ساکشن پرتابل قابلیت جابهجایی دارد. این نوع از ساکشن به‌وسیله گیره به آمبولانس وصل می‌شود. وجود لامپ LED در شرایط کمبود نور، منبع تغذیه برق و باتری، عملکرد سریع در مواقع اورژانسی و سرعت بالا، برخی از ویژگی‌های این نوع از ساکشن است که در خرید ساکشن پزشکی از نوع آمبولانسی می‌تواند به شما کمک کند. ذکر این نکته ضروری است که مخزن و لوله‌های رابط در ساکشن اورژانسی اغلب یکبار مصرفاند اما بعضی از مدل‌ها لوله سیلیکونی قابل استریل دارند.
- ساکشن دندانپزشکی: همه ما کمابیش با این نوع از ساکشن آشنایی داریم، خرید ساکشن پزشکی که در دندانپزشکی کاربرد دارد در حین جراحی، پر کردن دندان یا عصب‌کشی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ساکشن مواد اضافی داخل دهان بیمار مانند بزاق و خونابه را خارج می‌کند تا دندانپزشک به‌راحتی و با دید بهتر دندان بیمار را درمان کند.
- ساکشن زیبایی: از ساکشن زیبایی برای حذف چربی‌های موضعی در نواحی مختلف بدن استفاده می‌شود . خرید ساکشن پزشکی که در امور زیبایی کاربرد دارد برای لیپوماتیک یا پیکرتراشی در کلینیک‌ها و مطب‌های پوست و زیبایی انجام می‌شود..
- ساکشن دستی: ساکشن دستی برای مواقعی که به برق شهری یا باتری دسترسی نداریم، بهترین انتخاب است. این نوع از ساکشن پرتابل و قابل جابهجایی است و در مطب دندانپزشکی و مراکز درمانی از آن استفاده می‌کنند.
2. دسته‌بندی دستگاه ساکشن از نظر قابلیت جابهجایی:
- دستگاه‌های قابل حمل یا پرتابل (Portable): از ویژگی‌های این دستگاه داشتن وزن کم است. این نوع از ساکشن‌ها به‌عنوان ساکشن یدکی در بخش‌های مختلف بیمارستان استفاده می‌شوند و درجه مکش آن‌ها با توجه به نیاز بیمار و تشخیص پزشک قابل تنظیم است. ساخت برخی از این نوع ساکشن‌ها به‌گونه‌ای است که بیمار قادر به حمل آن باشد.
- دستگاه‌های مرکزی (Central): این نوع از ساکشن را می‌توان در هر جایی نصب کرد و مانند دستگاه‌های ساکشن پرتابل به دلیل وزن زیاد قابل جابهجایی نیست. این ساکشن‌ها دارای مخازنی با قابلیت یک تا چندبار مصرفاند.
3. دسته‌بندی دستگاه ساکشن بر اساس نوع و میزان خلاء:
- دستگاه‌های ساکشن با خلاء بالا (مناسب بیمارستان‌ها و مراکز درمانی) -(P>60kpa)
- دستگاه‌های ساکشن با خلاء متوسط (برای انجام عمل‌های سرپایی و مطب‌ها )(P>20kpa) -
- دستگاه‌های ساکشن با خلاء پایین (مناسب بیمارانی که در خانه‌اند)
نکات مهم در خرید ساکشن پزشکی:
- قدرت مکش: قدرت مکش دستگاه باید متناسب با نوع جراحی و حجم مایعات باشد.
- حجم مخزن: حجم مخزن باید به اندازه‌ای باشد که بتواند تمام مایعات و بافت‌های اضافی را در خود جای دهد.
- نوع فیلتر: فیلتر باید از جنس باکیفیت و دارای قابلیت تعویض باشد.
- سهولت استفاده: دستگاه باید به راحتی قابل استفاده و تمیز کردن باشد.
- نگهداری و تعمیر: دستگاه باید به طور مرتب سرویس و تعمیر شود.
- در هنگام خرید ساکشن پزشکی به نیاز بیمار و محلی که ساکشن در آن قرار می‌گیرد، توجه کنید. دستگاه ساکشن باید دارای مخزن با حجم مناسب، مکش کافی و توان خروجی متناسب با نیاز بیمار باشد.
- در خرید ساکن پزشکی دستگاهی با حداقل میزان صدا و لرزش انتخاب کنید.
- دستگاه ساکشن پزشکی باید قابلیت استریل و ضدعفونی کردن، داشته باشد.
- جنس لوله ساکشن نباید موجب گرفتگی شود تا از آسیب‌های احتمالی جلوگیری کند. علاوه بر این جنس لوله دستگاه باید از نوع ضدجرقه (آنتی استاتیک) باشد، در ساخت دستگاه نیز باید موادی استفاده شده باشد که بر روی‌هم تا نشده و پس از مدتی کارکردن موجب گرفتگی لوله نشود.
- ثابت یا قابل حمل بودن دستگاه ساکشن را باید هنگام خرید ساکشن پزشکی مدنظر قرار دهید.
نکات مهم در استفاده از دستگاه ساکشن پزشکی:
- به کار بردن روش استریل
- اندازه سایز کاتتر مناسب
- در مجموع کل مدت ساکشن کردن باید در ۵ دقیقه باشد و هر ساکشن هم بیشتر از 15 تا 20 ثانیه زمان نبرد.
- قبل از انجام ساکشن حتماً باید فشار ساکشن را تنظیم کرد.
- لوله دستگاه باید در وضعیت مناسبی (بدون گرفتگی، پیچ‌وتاب و سوراخ) قرار داشته باشد.
- ظرف شیشه‌ای این دستگاه را پس از رسیدن به حجم مشخص باید خالی کرد.
- پس از اتمام کار، درب شیشه‌ای این دستگاه و لوله‌های متصل به آن را باید کاملا ضدعفونی کرد.
- پیش از شروع جراحی باید دستگاه را تست کرد و از عملکرد آن مطمئن شد.
- دستگاه باید بر روی سطحی بدون شیب و مقاوم قرار گیرد.
- پزشک یا اپراتوری که بیمار را ساکشن می‌کند، باید از عینک، شیلد و دستکش استفاده نماید.
- پیش از انجام ساکشن، تنظیم فشار دستگاه بر اساس شرایط بیمار، نوع دستگاه ساکشن و تشخیص پزشک انجام می‌شود.
عوارض جانبی استفاده از دستگاه ساکشن:
- ترومای تراکئوبرونشیال
- آتلکتازی (Atelectasis) یا شش چسبیدگی فروافت شش
- هیپوکسی (Hypoxia) یا کم اکسیژنی
- مشکلات قلب و عروق
- تغییرات فشار داخل جمجمه (ICP)
- هوا جنبی یا پنوموتوراکس (Pneumothorax)
- عفونت و افت BP
- صدمه به مخاط تراشه و خونریزی
- تحریک عصب واگ و سرفه حمله‌ای
- ایست قلبی و حتی مرگ
- نگهداری و کالیبراسیون دستگاه ساکشن
پس از خرید ساکشن پزشکی باید به چند نکته برای کارکرد بهتر و دوام آن توجه کنید که در ادامه به چند مورد اشاره می‌کنیم.
- این دستگاه‌ها باید در محیطی با تهویه مناسب و بر روی سطحی صاف و محکم قرار بگیرند.
- به نظافت و ضدعفونی دستگاه باید توجه شود.
- فیلترهای آنتی باکتریال دستگاه باید به‌طور مرتب تمیز شده و هر 6 ماه تعویض شوند.
- مخزن باید قبل از پر شدن تخلیه شود تا مواد اضافی و مایعات به‌سمت موتور دستگاه برنگردد.
- اجزای قابل شست‌‌وشو ساکشن باید بعد از هر بار استفاده ضدعفونی شوند.
- در صورت استفاده از دستگاه ساکشن روغنی، سطح روغن موجود در موتور باید ماهی یکبار بررسی شود.
نحوه انتخاب و خرید ساکشن جراحی:
هنگام انتخاب و خرید ساکشن جراحی، باید به عوامل زیر توجه کنید:
- نوع جراحی: نوع جراحی تعیین می‌کند که چه نوع ساکشنی برای شما مناسب است.
- فرکانس استفاده: اگر به طور مداوم از ساکشن استفاده می‌کنید، بهتر است مدلی با عمر طولانی و قابلیت اطمینان بالا انتخاب کنید.
- بودجه: قیمت ساکشن‌های جراحی بسته به برند، مدل و ویژگی‌ها متفاوت است.
- ابعاد و وزن: اگر قصد دارید ساکشن را جابجا کنید، بهتر است مدلی با ابعاد و وزن کم انتخاب کنید.
نگهداری و تعمیر ساکشن جراحی:
برای افزایش عمر مفید ساکشن جراحی، باید به طور مرتب آن را تمیز و ضدعفونی کنید. همچنین، تعمیرات دوره ای دستگاه نیز ضروری است.
توجه داشته باشید در خرید ساکشن پزشکی قیمت بر اساس میزان قدرت مکش و نیز حجم باتل نگهدارنه ترشحات متفاوت است. مانند هر کالای خارجی دیگری انواع مدل‌های غیراصل وکپی دستگاه‌های ساکشن در بازار فراوان است. در هنگام خرید ساکشن پزشکی دستگاهی تهیه کنید که دارای کارت گارانتی و امکانات آن مطابق با استانداردهای مدنظر شما باشد.
کارشناسان خرید ساکشن پزشکی دست دوم را توصیه نمی‌کنند و دلیل آن را عدم اطمینان از بهداشتی بودن وعملکرد درست دستگاه ذکر می‌کنند. ساکشن‌ها از تجهیزات ضروری و پرکاربرد این روزها در حوزه پزشکی است؛ وسیله‌ای که مزایای آن به‌قدری زیاد است که موجب می‌شود تا ازعوارض جانبی که درباره این دستگاه مطرح می‌شود، چشم‌پوشی کرد. فراموش نکنید نحوه نگهداری و استفاده از دستگاه بر روی دوام و کارکرد آن تأثیر زیادی دارد.